نمونه و ثمرهای از بیاعتباری قاعده تسامح در ادله سنن
نمونه و ثمرهای از بیاعتباری قاعدهٔ تسامح در ادلّهٔ سنن
یکی از دوستان پرسید: «آیا نماز ۸ رکعتی داریم؟»
بنده پاسخ دادم:
خیر! دربارهٔ نماز اعرابی هم، در این لینک آمده که یک دو رکعتی است و دو تا چهار رکعتی:
«نماز مستحبی که بیش از دو رکعت باشد با یک سلام کدام است؟»
نشانی صفحه ذخیرهشده در آرشیو، در صورت تغییر لینک یا حذف از منبع:
https://web.archive.org/web/20180613135429/http://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa10450
سپس بهانهای شد و منبعهای آن مطلب را پیگیری کردم؛
روایت را از «وسائل الشیعة» نقل کردهبود و آن هم از «مصباح المتهجّد» نقل کردهبود؛
ترجمه و برداشتی که در سایت اسلامکوئست آمده، درست است؛ زیرا در آن روایت هست: «فصلّ ثمان ركعات بتسليمتين»
امّا دربارهٔ «العروة الوثقی» نکتهای هست که ذکر میکنم:
در «عروه» چنین فرموده:
«(مسألة ٦): النوافل كلها ركعتان لا يجوز الزيادة عليهما ولا النقيصة إلا في صلاة الأعرابي، والوتر.»
حضرت آیتالله العظمی سیستانی(مدّ ظلّه العالي) بر این مسئله، دو تعلیقه دارند:
«۱. ( ﻻ ﻳﺠﻮﺯ ﺍﻟﺰﻳﺎﺩﺓ ﻋﻠﻴﻬﺎ ﻭ ﻻ ﺍﻟﻨﻘﻴﺼﺔ ): ﺗﻘﺪﻡ ﺍﻧﻪ ﻻ ﻳﺒﻌﺪ ﺟﻮﺍﺯ ﺍﻻﺗﻴﺎﻥ ﺑﺎﻟﻮﺗﺮ ﻣﺘﺼﻠﺔ ﺑﺎﻟﺸﻔﻊ.
۲. ( ﺇﻻ ﻓﻲ ﺻﻼﺓ ﺍﻻﻋﺮﺍﺑﻲ ) : ﺑﻨﺎﺀً ﻋﻠﻰ ﻣﺸﺮﻭﻋﻴﺘﻬﺎ.»
تعلیقهٔ دوم مُشعر به این است که سند روایت، نزد معظّمله ضعیف است و چون ایشان، «قاعدهٔ تسامح در ادلّهٔ سنن» را قبول ندارند، نمازها و دعاهای ضعیفالسند را «مشروع(مستحبّ شرعاً)» نمیدانند و مقلّدان ایشان باید «رجاءً(به امید مطلوبیّت)» آنها را انجامدهند.
به همین نکته، در مسئلهٔ 19 رسالهٔ توضیحالمسائل جامع تصریح شدهاست که چون مهمّ است، اینجا میآورم:
«مسأله ۱۹. بسیاری از مستحبّاتی كه در این رساله ذكر شده مستحب بودن آنها بر پایه قاعدهای به نام «تسامح در ادلّه سُنَن» میباشد و چون این قاعده در نزد ما ثابت نشده بنابراین در صورتی که مکلّف بخواهد آنها را انجام دهد، لازم است رجاءً و به امید آنكه مطلوب باشد، بجا آورد و حكم در بسیاری از مكروهات نیز چنین است و آنها را رجاءً و به امید آنكه مطلوب باشد ترک نماید.»
منبع: https://www.sistani.org/persian/book/25103/4003
نشانی صفحه ذخیرهشده در آرشیو، در صورت تغییر لینک یا در دسترسنبودنِ منبع:
https://web.archive.org/web/20180613140156/https://www.sistani.org/persian/book/25103/4003
نکتهٔ مهمّ برای مقلّدان معظّمله:
امروزه کتاب «مفاتیحالجنان» در دسترس همهٔ مردم است و منبع دعایی آنان به شمار میرود؛ تا جایی که به شوخی میتوان گفت: «بسیاری از مؤمنان، از شیخ عبّاس قمی(ره) تقلید میکنند!»
در حالی که باید دقّتکرد که استنادات شیخ عبّاس قمی(ره) در مفاتیحالجنان، در هر مورد نیاز به بررسی جداگانه دارد؛ یعنی از مطالب معتبر تا ضعیف در آن پیدا میشود؛ زیرا ظاهراً ایشان، قائل به «قاعدهٔ تسامح در ادلّهٔ سنن» بودهاست.
برخی از علماء «قاعدهٔ تسامح در ادلّهٔ سنن» را پذیرفته و بر اساس «اخبار من بلغ»، با هر حدیث ضعیفی، «مستحبّات و مکروهات» را به شارع منتسب میکنند.
برخی از مراجع معظّم تقلید(از جمله حضرت آقای سیستانی) در آغاز رسالهٔ خویش نسبت به اینکه «مستحبّات و مکروهات مذکور در رساله(مثلاً مستحبّات مذکور در وضوء و نماز و روزه و ...)، باید رجاءً انجام شود.» تصریح کردهاند؛
با این تصریح، ادعیه و اعمالی که در کتابهایی مانند «مفاتیح» آمده، تکلیفشان روشن است!!
از اینرو، مقلّدان ایشان حقّ ندارند «مستحبّات و ادعیهٔ ضعیفالسند مفاتیح و ...» را به قصد ورود و استحباب شرعی انجام دهند و باید رجاءً بهجا بیاورند.
برای نمونه و ثمرهٔ نکتهای که گفتهشد، به این مسئله که به اعمال شب ۲۳ ماه مبارک رمضان نیز مربوط میشود، توجّهکنید:
«مسأله ۴۴۹. كسی كه غسل جنابت كرده، نباید برای نماز وضو بگیرد و با غسلهای واجبِ دیگر (غیر از غسل استحاضه متوسّطه) و با غسلهای مستحب كه استحباب آن ثابت است و در مسأله (463) میآید نیز میتواند بدون وضو، نماز بخواند، هرچند احتیاط مستحب آن است كه وضو هم بگیرد.»
منبع: https://www.sistani.org/persian/book/25103/4011
اگر به اعمال این شب در کتاب «مفاتیح» بنگرید، غسلی را در آغاز شب و غسل دیگری را در پایان شب، مستحبّ شمردهاست؛
غسل نخست، طبق نظر حضرت آقای سیستانی، مشروع(شرعاً مستحبّ) است و کفایت از وضو میکند؛
ولی استحباب شرعی غسل آخر شب، از نظر معظّمله ثابت نشده؛ پس مقلّد ایشان نمیتواند غسل آخر شب را به نیّتِ مستحبّبودن انجامدهد(وگرنه مرتکب بدعت و کار حرام شدهاست!) و اگر رجاءً هم بهجا بیاورد، کفایت از وضو نمیکند!
مستند آنچه گفتهشد، از رسالهٔ توضیحالمسائل جامع(با تلخیص):
«مسأله ۴۶۳. در شرع مقدّس اسلام غسلهای مستحب زیاد است و از آن جمله است:
1.غسل جمعه: ...
2 تا 7. غسل شب اول و هفدهم و نوزدهم و بیست و یكم و بیست و سوم و بیست و چهارم ماه رمضان.
8 و 9. غسل روز عید فطر و عید قربان و وقت آن از اذان صبح است تا غروب و بهتر آن است كه پیش از نماز عید به جا آورده شود. ...
شایان ذکر است غسلهای مذکور به أدلّه معتبر، مستحب بودن آنها ثابت شده است.
مسأله ۴۶۴. فقهاء عظام رضوان الله تعالی علیهم موارد زیادی را جزء غسلهای مستحبّی نقل فرمودهاند كه از جمله آنها این چند غسل است:
1. غسل تمام شبهای فرد ماه رمضان و غسل تمام شبهای دهه آخر آن و غسل دیگری در آخر شب بیست و سوم آن. ...
شایان ذکر است، مستحب بودن این غسلها ثابت نیست و كسی كه میخواهد آنها را انجام دهد باید به قصد رجاء به جا آورد.»
منبع: https://www.sistani.org/persian/book/25103/4011
نشانی صفحه ذخیرهشده در آرشیو، در صورت تغییر لینک یا در دسترسنبودنِ منبع:
https://web.archive.org/web/20180613140900/https://www.sistani.org/persian/book/25103/4011
التماس دعا